به گزارش سیمای اقتصادی، شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، میزبان مراسمی پربار به مناسبت روز ملی سد و نیروگاه برق آبی و همزمان با هفته پژوهش، بستری فراهم کرد تا چالش‌های بنیادین صنعت در عرصه نوآوری مورد بررسی قرار گیرد. دکتر محمدرضا شعبان‌زاده‌میرکل، مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو، در ابتدای سخنان خود، بر نقش محوری دانش و فناوری در حکمرانی جهانی تأکید ورزید و گفت: “در دنیای امروز، قدرت یک ملت نه تنها در منابع طبیعی، بلکه در توانایی دستیابی و بومی‌سازی فناوری نهفته است. کشوری که فناوری را مهار کند، اقتدار خود را در عرصه بین‌المللی تثبیت می‌نماید.”

وی با استناد به گزارش‌های معتبر “شاخص پیچیدگی اقتصادی” – که معیاری برای سنجش عمق دانش فنی و فناورانه در اقتصاد کشورها است – وضعیت ایران را به تصویر کشید. شعبان‌زاده‌میرکل توضیح داد: “رتبه ایران در حوزه پژوهش، ۳۶ است که نشان‌دهنده پتانسیل قابل قبول ما در تولید دانش است. اما هنگامی که نوبت به اتصال این دستاوردها به فناوری می‌رسد، رتبه ما به ۴۸ تنزل می‌یابد. و در مرحله تجاری‌سازی و خلق ثروت از این فناوری‌ها، این روند نزولی ادامه یافته و رتبه به ۶۷ می‌رسد. این الگو، برخلاف کشورهای پیشرو که از پژوهش به ثروت مسیری صعودی طی می‌کنند، هشداری جدی برای ماست.”

مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری، با ترسیم نقشه جامع زیست‌بوم نوآوری در وزارت نیرو، لایه‌های مختلف آن را برشمرد. به گفته وی، این اکوسیستم از سطح حاکمیتی (سیاست‌گذاری کلان) آغاز می‌شود و به پژوهش (رصد روندها و ایده‌پردازی)، توسعه فناوری (از طریق مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری)، تأمین مالی (با حمایت صندوق پژوهش و فناوری نیرو) و در نهایت بازار (با هشت شرکت تخصصی زیرمجموعه وزارتخانه) ختم می‌شود. وی از افتتاح قریب‌الوقوع پارک علم و فناوری نیرو خبر داد و افزود: “این پارک، نه تنها بستری برای رشد استارت‌آپ‌های دانش‌بنیان فراهم می‌کند، بلکه در بازارسازی و گسترش بازار برای محصولات فناورانه نقش محوری ایفا خواهد کرد. انتظار داریم این ابتکار، چرخه نوآوری را در صنعت آب و برق شتاب بخشد.”

شعبان‌زاده‌میرکل سیاست‌های وزارت نیرو را در سه محور کلان خلاصه کرد: توانمندسازی، اثربخشی‌سازی و کارآمدسازی. در حوزه توانمندسازی، تمرکز بر تأمین زیرساخت‌ها و نهاده‌های ضروری برای پاسخگویی به نیازهای فناورانه است. وی تکمیل زیست‌بوم نوآوری را اولویت دانست و پیشنهاد داد: “تقویت صندوق پژوهش و فناوری نیرو، با مشارکت فعال شرکت‌هایی مانند توسعه آب و نیرو به عنوان سهامدار اصلی، می‌تواند چابکی را در فناوری‌های آبی افزایش دهد.” همچنین، بهره‌گیری از قوانین حمایتی مانند قانون جهش تولید دانش‌بنیان و آیین‌نامه‌های مربوطه، تنوع‌بخشی به منابع مالی پژوهش از طریق الزام تخصیص حداقل ۰.۸ درصد از درآمدهای عملیاتی شرکت‌ها به امور تحقیقاتی، و استفاده از معافیت‌های مالیاتی، از جمله اقدامات کلیدی این محور است. توسعه تعاملات با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی از طریق “کارگروه توسعه تعاملات علمی و دانشگاهی” وزارت نیرو، نیز بر تقویت پیوند صنعت و آکادمی تأکید دارد.

در بخش اثربخشی‌سازی، هدف اصلی اطمینان از حل مسائل واقعی صنعت و خلق ارزش پایدار است. شعبان‌زاده‌میرکل بر هم‌راستاسازی فعالیت‌های پژوهشی با برنامه‌های توسعه صنعت آب و برق اصرار ورزید و گفت: “اولویت‌های تحقیقاتی باید به سمت فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی جهت‌گیری شود.” وی بر اعتمادسازی و افزایش ریسک‌پذیری مدیران برای خرید محصولات دانش‌بنیان داخلی تأکید کرد و با اشاره به رشد چشمگیر خریدهای دانش‌بنیان در بخش برق طی چهار سال اخیر، افزود: “حالا نوبت تسری این موفقیت به حوزه آب است. شرکت آب و نیرو، با تجربیات غنی در مدیریت پروژه‌های سدسازی و نیروگاهی، می‌تواند پیشگام بومی‌سازی فناوری باشد و الگویی برای کل صنعت خلق کند.”

کارآمدسازی، سومین محور، بر بهینه‌سازی فرآیندها برای ارتقای برون‌دادها تمرکز دارد. وی از “شورای پژوهش، فناوری و نوآوری وزارت نیرو” به عنوان عالی‌ترین مرجع سیاست‌گذاری یاد کرد و خبر از تدوین نظام‌نامه جدیدی داد که با بازیگران و روندهای نوظهور همخوانی دارد. هدایت و پایش فعالیت‌های پژوهشی بر اساس برنامه‌های مدون و اولویت‌دار، و توسعه سامانه‌های یکپارچه مدیریت تحقیقات – مشابه آنچه در بخش برق اجرا شده – برای حوزه آب، از جمله گام‌های عملی این بخش است.

شعبان‌زاده‌میرکل در خاتمه، نقش شرکت توسعه آب و نیرو را در این تحولات برجسته ساخت و گفت: “این شرکت، با ظرفیت‌های عظیم خود، می‌تواند پلی میان پژوهش و عمل باشد. در شرایطی که صنعت آب و برق با چالش‌های اقلیمی و انرژی روبرو است، تحول در نوآوری نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است.” این مراسم، فراتر از یک گردهمایی، فراخوانی برای هم‌افزایی میان سیاست‌گذاران، پژوهشگران و فعالان صنعت بود تا ایران را از دام روند نزولی نجات دهد و به مسیری صعودی در اقتصاد دانش‌بنیان سوق دهد. با افتتاح پارک علم و فناوری و اجرای سیاست‌های سه‌گانه، افق روشنی برای ثروت‌آفرینی از دل پژوهش ترسیم شد.

دکتر صابری، مدیر روابط عمومی این شرکت، در این گردهمایی که با حضور متخصصان، پژوهشگران و مسئولان صنعت برگزار شد، از ابتکار بزرگ تدوین تاریخ شفاهی صنعت آب و برق آبی کشور خبر داد. این پروژه، که با هدف ثبت و انتقال تجربیات و درس‌های آموخته‌شده از سه دهه و نیم فعالیت مستمر این حوزه کلید خورده، شامل مصاحبه‌های عمیق با حدود ۵۰ نفر از وزرای نیرو، معاونان، مدیران عامل و مجریان کلیدی طرح‌های ملی از ابتدای تأسیس شرکت تاکنون است.

دکتر صابری با تأکید بر اهمیت این اقدام برای نسل‌های آینده، اظهار داشت: “تدوین تاریخ شفاهی نه تنها ابزاری برای معرفی دستاوردها و چالش‌های گذشته است، بلکه پایه‌ای محکم برای برنامه‌ریزی‌های آینده به شمار می‌رود. ما در این پروژه، روایت‌های واقعی از پیروزی‌ها و دشواری‌های صنعت را جمع‌آوری کرده‌ایم تا میراثی ماندگار برای توسعه پایدار کشور بسازیم.” این ابتکار، که بخشی از استراتژی شرکت برای تقویت هویت سازمانی و آموزشی است، نشان‌دهنده تعهد عمیق این مجموعه به حفظ دانش تاریخی و انتقال آن به نسل جوان متخصصان است.

در بخش دیگری از سخنان خود، مدیر روابط عمومی شرکت به مأموریت‌های گسترده و پیچیده این سازمان اشاره کرد. شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران، با تمرکز بر مطالعه، اجرا و بهره‌برداری از طرح‌های بزرگ ملی، مسئولیت اجرای صدها پروژه کلیدی را بر عهده دارد. از شبکه‌های آبیاری و زهکشی گسترده گرفته تا طرح‌های انتقال آب، آبرسانی به مناطق محروم، احداث نیروگاه‌های برق آبی و تلمبه‌ذخیره‌ای، همه این ابتکارها بخشی از سبد مسئولیت‌های این شرکت هستند. دکتر صابری خاطرنشان کرد: “در شرایطی که کشور با چالش‌های اقلیمی و جمعیتی روبرو است، این شرکت به عنوان بازوی اجرایی وزارت نیرو، نقش محوری در تأمین امنیت آبی و انرژی ایفا می‌کند.”

وی با نگاهی به افق آینده، از حرکت کشور به سمت گسترش طرح‌های نوین خبر داد. به ویژه، با توجه به برنامه‌های توسعه نیروگاه‌های خورشیدی، تمرکز بر نیروگاه‌های برق آبی کوچک و متوسط در دستور کار قرار گرفته است. در این راستا، اولین پکیج سرمایه‌گذاری در قالب مشارکت عمومی-خصوصی (PPP) به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی ارائه شده تا چرخه سرمایه‌گذاری و اجرا را تسریع بخشد. این رویکرد، نه تنها به تنوع‌بخشی منابع انرژی کمک می‌کند، بلکه فرصت‌های جدیدی برای اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی ایجاد خواهد کرد.

پژوهش، به عنوان ستون فقرات اساسنامه شرکت، همواره در کانون توجه قرار داشته است. دکتر صابری پژوهش را “دانش‌بنیان، محصول‌محور و مبتنی بر بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته جهانی” توصیف کرد و بر همکاری مداوم با دانشگاه‌ها، اساتید برجسته و متخصصان داخلی تأکید ورزید. معاونت فنی شرکت، با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی کشور، توانسته است نوآوری‌های بومی را در پروژه‌های عملیاتی پیاده‌سازی کند. این تعاملات، از برگزاری کارگاه‌های مشترک تا حمایت از پایان‌نامه‌های دانشجویی، گواهی بر تعهد شرکت به پرورش استعدادهای ملی است.

نیروگاه‌های برق آبی، به عنوان نماد انرژی پاک و تجدیدپذیر، در سخنان دکتر صابری جایگاه ویژه‌ای یافتند. وی این نیروگاه‌ها را “نیروی پیشران پایداری شبکه برق کشور” خواند و آمارهای رسمی را یادآوری کرد: در حال حاضر، ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های برق آبی به حدود ۱۲ هزار مگاوات رسیده که ۱۵ درصد از کل ظرفیت نیروگاهی کشور را تشکیل می‌دهد. “پایداری شبکه برق مرهون وجود این نیروگاه‌هاست؛ آن‌ها نه تنها پیک‌زدایی می‌کنند، بلکه در مواقع بحران، ثبات را تضمین می‌نمایند.”

دکتر صابری با مرور بر دستاوردهای ملموس ۳۶ ساله شرکت، تصویری روشن از تأثیرات آن بر جامعه و اقتصاد ترسیم کرد. این شرکت در احداث نزدیک به ۹۰۰۰ مگاوات از ظرفیت فعلی نیروگاه‌های برق آبی نقش داشته است. علاوه بر این، حدود ۴۵۰۰ مگاوات دیگر در مرحله اجرا و ۱۵۰۰ مگاوات در فاز مطالعه و طراحی قرار دارد. در حوزه مدیریت منابع آب، پروژه‌هایی مانند سد کهیر در سیستان و بلوچستان، نه تنها سیلاب‌های مخرب را مهار کرده، بلکه آب شرب سالم را به هزاران خانوار رسانده و زندگی آن‌ها را دگرگون ساخته است. این طرح‌ها، تنش‌های آبی مزمن را در مناطق خشک و دورافتاده کاهش داده و امنیت غذایی را تقویت کرده‌اند.

از منظر اقتصادی، صرفه‌جویی چشمگیر ۲۳ تا ۲۴ میلیارد دلاری در مصرف سوخت‌های فسیلی، یکی از برجسته‌ترین دستاوردها است. تولید انرژی پاک توسط این نیروگاه‌ها، وابستگی به واردات سوخت را کم کرده و هزینه‌های ملی را بهینه ساخته است. در عرصه توسعه منطقه‌ای، طرح‌هایی مانند خط انتقال ۵۰۰ کیلومتری گرمسیری در غرب کشور، با ایجاد اشتغال گسترده و رونق کشاورزی، به مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها دامن زده و تعادل جمعیتی را بهبود بخشیده است.

حفاظت از محیط زیست نیز از دستاوردهای کلیدی است. کاهش آلاینده‌های ناشی از سوخت‌های فسیلی و مهار مؤثر سیلاب‌ها، جلوی خسارات جبران‌ناپذیر را گرفته است. برای نمونه، در سیلاب ویرانگر سال ۱۳۹۸، وجود سدهای تحت مدیریت این شرکت، از فجایع بزرگ‌تر در شهرهایی چون اهواز و آبادان جلوگیری کرد. همچنین، مخازن سدهای این شرکت حدود ۴۵ درصد از حجم کل مخازن سدهای کشور را ذخیره‌سازی می‌کنند، که این امر نقش استراتژیک آن‌ها در تنظیم منابع آبی را دوچندان می‌سازد.

دکتر صابری در خاتمه، به تولید تجمعی بیش از ۲۱۳ هزار گیگاوات‌ساعت انرژی پاک توسط نیروگاه‌های شرکت اشاره کرد و از یک موفقیت بین‌المللی سخن گفت: در پروژه راهبردی “راه دوشنبه – خجند” در تاجیکستان، شرکت توسعه آب و نیرو به عنوان کارفرمای ایرانی، نقش کلیدی در حل چالش ارتباطی این کشور همسایه ایفا کرد. این دستاورد، نه تنها اعتبار فنی ایران را در سطح منطقه‌ای ارتقا داد، بلکه الگویی برای همکاری‌های فرامرزی در حوزه زیرساخت‌ها شد.

شرکت در ۲۵ استان کشور فعال است و سهم آن در احداث سدها و نیروگاه‌های برق آبی، آمارهای حیرت‌انگیزی را نشان می‌دهد: ۷۳ درصد از سدهای احداث‌شده، ۹۵ درصد از طرح‌های در حال اجرا و ۹۰ درصد از پروژه‌های مطالعاتی به این شرکت تعلق دارد. دکتر صابری این ارقام را “نشانه‌ای از نقش محوری و بی‌جانشین شرکت در پیشبرد اهداف ملی” دانست و افزود: “مدیریت همزمان پروژه‌های عظیم در جغرافیای متنوع ایران، با همه پیچیدگی‌های لجستیکی و اجرایی، با تکیه بر تجربه ۳۶ ساله و ایمان به توان داخلی، به ثمر نشسته است.”