گام‌­های نخستین آغاز به کار سازمان زمین‌­شناسی و اکتشافات معدنی کشور

 

در سال ۱۳۴۲ با پیگیری­‌های انجام شده که منجر به عقد موافقت­نامه همکاری بین دولت ایران و سازمان ملل گردید. سازمان ملل حاضر شد ۶۰ متخصص در رشته­‌های مختلف زمین‌شناسی در اختیار سازمان گذاشته و افزون بر آن، مبلغ ۴۰۰ هزار دلار جهت تجهیز آزمایشگاه­‌ها بپردازد.

 

یکی از وظایف اصلی این سازمان جوان در طی برنامه‌ای سه گامه‌، تهیه و انتشار سری نقشه‌های چهار گوشه‌ای زمین‌شناسی به مقیاس ۱:۲۵۰٫۰۰۰ بود (از سال ۱۳۳۹ تا سال ۱۳۵۳).

 

طی ۱۳ سال همکاری­‌هاى فنى سازمان ملل و سازمان زمین‌­شناسى کشور، ۷۹ نقشه زمین­‌شناسى تهیه شد که از این تعداد، ۴۴ نقشه همراه با شرح نقشه­‌هاى مربوطه منتشر شد. ۲۲ نقشه در زمان پایان پروژه در مراحل چاپ مقدماتى و یا نهایى بود و ۱۳ نقشه در سال ۱۳۵۴ در حال تهیه بودند. این ۷۹ نقشه شامل ۲۲ چهارگوش زمین­‌شناسى به مقیاس ۱:۲۵۰۰۰۰ (پوششى برابر ۳۳۰۰۰۰ کیلومتر مربع برابر ۲۰% ایران)، ۴۷ نقشه به مقیاس ۱:۱۰۰۰۰۰ و ۱۰ نقشه کوچک مقیاس بود.

 

فعالیت‌های سازمان بعد از پایان همکاری‌های مشترک فنی با سازمان ملل متحد سرعت و رشد چشمگیری به دنبال داشت.

 

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی

 

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با شروع مطالعات گوناگون در حوزه علوم زمین و شروع فرآیند تولید اطلاعات پایه که در پی شناخت کمی و کیفی پوسته زمین و لایه‌های آن اتفاق افتاد فعالیت‌های این سازمان حاکمیتی دانش محور، به سمت عمق زمین و شروع تولید اطلاعات پایه در حوزه شناسایی و کشف ذخایرمعدنی سوق پیدا کرد.

 

بر این اساس، وظیفه اصلی سازمان، تولید اطلاعات ملی (اطلاعات پایه زمین‌شناسی، اکتشافی، عمرانی، مخاطرات طبیعی و زیرساختی) است. این وظیفه از دیدگاه داده‌ای و اطلاعاتی در سه حوزه تولید داده، پردازش و فرآوری داده و نگهداری، انتشار و استانداردسازی داده خلاصه شده است.

 

ساختار این فعالیت‌ها با در نظر گرفتن وظایف بخش‌های فنی مانند زمین‌شناسی و اکتشاف (تولیدکنندگان داده)، ژئومتیکس و آزمایشگاه (پردازش و فرآوری داده) و پایگاه داده علوم زمین (نگهداری، انتشار و استانداردسازی داده) طراحی و راهبری شده‌ است.

 

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، با توجه به ماهیت وظایف خود به عنوان یک مجموعه حاکمیتی- تخصصی و بازوی اجرایی وزارت صنعت، معدن و تجارت در آغاز چرخه معدنکاری با در اختیار داشتن مزیت‌های رقابتی مناسب از جمله بهره‌گیری از توان تخصصی و نیروهای ارزشمند متخصص، دسترسی به فناوری‌های روز دنیا، گستردگی مراکز فعالیتی مناسب در سطح کشور و همچنین حضور در مجامع علمی بین‌المللی سعی کرده تا در ارتقای سهم بخش معدن در حوزه علوم زمین و کشف ذخایرمعدنی کشور نقش به سزایی ایفا کند. این سازمان، تولید اطلاعات پایه را در قالب دو برنامه مهم شناسایی مواد معدنی با هدف ایجاد ارزش افزوده و تولید ثروت ملی و همچنین شناسایی و پایش مخاطرات طبیعی با هدف جلوگیری از زیان‌های اقتصادی- اجتماعی و هدر رفت ثروت ملی را دنبال می‌کند. این سازمان بی­‌شک با در اختیار داشتن نیروی متخصص کارآمد و تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، در صورت داشتن منابع کافی می‌­تواند نقش کلیدی و مؤثر داشته باشد.

 

این سازمان طی ۶۵ سال سابقه و تجربه، در قالب اجرای برنامه­‌های پنج ساله توسعه‌­ای تمامی مساحت کشور را تحت پوشش نقشه­‌های زمین­‌شناسی در مقیاس ۱:۲۵۰،۰۰۰، ۱:۱۰۰،۰۰۰، نقشه‌های ژئوشیمیایی ۱:۱۰۰،۰۰۰و ژئوفیزیک هوایی ۱:۲۵٫۰۰۰، قرار داده و همچنین صدها پروژه اکتشاف را در قالب طرح اکتشاف سراسری (از جمله فسفات، پتاس، منیزیت، منگنز، خاک‌­های صنعتی، بوکسیت و عناصر نادر خاکی) اکتشاف زون­‌های بیست‌گانه اول، بیست­گانه دوم، پهنه­‌های اکتشافی در فاز شناسایی– پی‌جویی را اجرا کرده که از اطلاعات پایه خوبی برخوردار است.

 

بدون تردید عدم توجه به نقش این سازمان در تولید اطلاعات پایه برای کشور، خسارات سنگینی در حوزه تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع و زیرساخت‌های ارتباطی و شهری کشور به دلیل بروز مخاطرات طبیعی طی سال‌های پیش‌رو در بر خواهد داشت. این مهم، توجه جدی به تولید اطلاعات پایه و نقش آن در معدن و صنایع معدنی در تولید ناخالص ملی (در حدود ۷ درصد) و همچنین جبران خسارات ناشی از رخداد مخاطرات طبیعی در کشور (در حدود ۶ درصد) را حیاتی می‌­کند.

 

از طرفی باید توجه داشت که عملیاتی کردن آن نیز قطعاً نیازمند تحقق و دسترسی به اصلاح جدی ساختارهای مالی و منابع انسانی متناسب با وظایف حاکمیتی از طریق تأمین منابع مالی و راهکارهای گوناگون نظیر اصلاح ساختار بودجه، امکان مشارکت مالی با بخش خصوصی و شرکت‌های دولتی جهت تسریع در تهیه و تولید اطلاعات پایه و مشارکت در فرآیند اکتشاف ذخایر معدنی و تلاش در راستای جذب مشارکت سرمایه‌گذاران است.

 

طراحی و اجرای طرح تحول زمین­‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور (۱۴۰۰ تاکنون)

 

در راستای منویات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی درخصوص لزوم رسیدن به اقتصادی مستقل، بهره‌گیری مناسب از منابع طبیعی و انسانی کشور و توزیع عادلانه آن و همچنین تاکید ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران و وزیر محترم صنعت، معدن و تجارت در ضرورت ایجاد تحول بنیادین در بخش علوم زمین و معدن کشور به عنوان یکی از مولفه‌های مهم اقتصادی، اشتغالزایی و توسعه‌­ای جمهوری اسلامی ایران در سال­‌های پیش رو، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در قالب توافقنامه و برنامه‌ای مشارکتی با سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران(ایمیدرو) و معاونت امور معادن و صنایع معدنی وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به تعریف برنامه‌ای تحولی در بخش زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایر جدید معدنی کشور کرد که پس از ماه‌­ها بررسی و تحلیل فنی در کمیته راهبردی مشترک معدنی کشور با حضور مدیران و متخصصان این بخش، استان خراسان جنوبی به عنوان اولین هدف اجرای این برنامه در سال ۱۴۰۰ معرفی و برنامه ریزی اجرای پروژه تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی برای آن طراحی و اجرا شد.

 

با اجرای موفقیت آمیز این طرح در استان حراسان جنوبی، برنامه‌ریزی جهت اجرای هدفمند و منظم طرح از ابتدای سال ۱۴۰۱ بصورت رسمی آغاز شد که طی آن استان‌های هدف که شامل ۴۲۰ سلول اطلاعاتی در مقیاس یک پنجاه هزارم بود انتخاب شد.

 

این برنامه با اهداف ذیل طراحی و موفق به کسب دستاوردهایی در این خصوص شده است.

 

اهداف کلان:

توسعه مناطق کم‌برخوردار و در راستای رونق بخش معدن

تولید اشتغال مولد با نگرش ویژه بر نیروی انسانی بومی

آمایش سرزمین در قالب کشف ذخایرجدید معدنی

افزایش بازدهی و کاهش موثر زمان تبدیل کانسار به معدن

تربیت نیروی انسانی متخصص بخش معدن (زمین‌شناسی و اکتشاف) در مناطق هدف پروژه تحول

ایجاد تحرک در بخش خصوصی (جامعه مهندسان مشاور) در حوزه زمین‌شناسی، اکتشاف و آزمایشگاه‌های علوم زمین از طریق برون‌سپاری فعالیت‌هااهم دستاوردهای کلان طی اجرای طرح تحول زمین‌­شناسی و اکتشافات معدنی

 

زمین‌شناسی و اکتشاف

 

سرعت بخشی به روند تولید اطلاعات پایه زمین­‌شناسی و اکتشافی کشور از بازه زمانی ۳۶ ماه به ۱۲ ماه

 

کاهش ریسک سرمایه‌­گذاری بخش خصوصی در حوزه معدن، عمران و زیرساخت کشور از طریق تولید و انتشار داده‌­های جدید زمین­‌شناسی و اکتشافی

 

حرکت در جهت افزایش شناخت توان سرزمینی و بهره‌گیری مطلوب از منابع معدنی (گام دوم انقلاب اسلامی)

 

ژئوفیزیک هوایی

 

اکتشاف ذخایر پنهان و عمیق معدنی در مناطق اولویت‌دار

 

افزایش بازدهی اکتشاف ذخایر معدنی با تولید داده­‌های ژئوفیزیک هوایی

 

فاز اول: تولید اطلاعات زمین‌شناسی و اکتشافی

 

در این فاز مقرر است تا سه لایه زمین‌شناسی، زمین‌شناسی اقتصادی و اکتشافات ژئوشیمیایی در مقیاس یک پنجاه هزارم تهیه شود که با احتساب تهیه این سه لایه تعداد ۱۲۶۰ پروژه زمین‌شناسی و اکتشافی طی پنجسال و با پشتیبانی و تامین منابع هدفمند و مناسب اجرا خواهد شد که موجب تحولی چشمگیر در حوزه تولید اطلاعات پایه کشور و کاهش مخاطرات سرمایه‌گذاری در حوزه عمران، معدن و زیرساخت­‌های کشور خواهد شد.

 

دستاوردهای کمی پروژه تحول استان خراسان جنوبی- مهرماه ۱۴۰۰ تا مهر ماه ۱۴۰۱

 

برخی عناوین دستاوردهای استان خراسان جنوبی:

ردیف

عنوان محدوده

نام برگه ۱:۵۰۰۰۰ و تعداد محدوده در هر برگه

۱

۱۷ محدوده طلا

بیرجند۱,۳-بیرجند۲,۱-بیرجند۳,۱-بیرجند۴,۴-جنوب سه چنگی۱,۱-خوسف۱,۱-خوسف۲,۱-سرچاه شور۱,۲-سرچاه شور۴,۱-سه چنگی۲,۱-مختاران۱,۱

۲

۶۰ محدوده مس

بیرجند۱,۱۰-بیرجند۲,۴-بیرجند۳,۳-بیرجند۴,۸-جنوب سه چنگی۱,۲-خوسف۱,۲-خوسف۲,۶-خوسف۳,۵-سربیشه۱,۱-سربیشه۲,۱-سربیشه۳,۱-سرچاه شور۱,۲-سرچاه شور۴,۱-سه چنگی۲,۲-سهل آباد۴,۳-گزیک۴,۱-مختاران۱,۵-مختاران۴,۳

۳

۲۵ محدوده نیکل

بیرجند۴,۳-خوسف۱,۴-خوسف۲,۲-خوسف۳,۱-روم۳,۴-سربیشه۱,۴-سربیشه۲,۳-سربیشه۳,۱-گزیک۴,۲-مختاران۱,۱

۴

۹ محدوده منیزیت

بیرجند۱,۱-بیرجند۲,۱-خوسف۱,۱-سهل آباد۴,۵-مختاران۱,۱

۵

۶ محدوده سرب وروی

جنوب سه چنگی۱,۳-خوسف۳,۲-سهل آباد۴,۱

* شناسایی بیش از ۵۷۰ ناهنجاری ژئوشیمیایی رسوبات آبراهه‌­ای برای عناصر طلا، مس، نقره، سرب،نیکل، آهن، روی و …..

* شناسایی ۶ محدوده مستعد برای اکتشاف گوهر سنگ­‌ها

* تهیه ۶۰ برگ نقشه­‌های زمین‌­شناسی، ژئوشیمیایی و زمین‌­شناسی اقتصادی با مقیاس ۱:۵۰۰۰۰ برای اولین بار در کشور

* کاهش زمان تولید اطلاعات پایه زمین­‌شناسی و معدنی از سه سال به حدود یکسال

* بررسی آنومالی حاصل از ژئوفیزیک هوایی در منطقه اسفدن خراسان جنوبی به وسعت ۲۴ کیلومترمربع با استفاده از روش اکتشافات ژئوفیزیک زمینی جهت اکتشاف آهن

 

اهداف کمی مورد انتظار پروژه تحول استان کردستان (خرداد ۱۴۰۱ )

۲۵ برگ نقشه – گزارش (۳ عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین‌­شناسی، ژئوشیمی و اقتصادی) مجموعا ۷۵ برگ نقشه- گزارش که در اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ پایان یافت

سطح پیمایش زمین­‌شناسی و اکتشافی پروژه‌­ها به میزان ۴۶٫۸۷۵ کیلومتر مربع در استان (هر پروژه ۶۲۵ کیلومتر مربع)

اجرای عملیات ژئوفیزیک هوایی به میزان ۲۲٫۰۰۰کیلومتر خطی از خرداد ماه ۱۴۰۱ در پی عملیاتی‌سازی بالگرد سازمان زمین­‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور بعد از حدود ۵ سال

با توجه به تکمیل و به­‌روزآوری مطالعات در بازه­‌های زمانی مختلف به سبب ارتقای سخت‌افزار، دانش فنی و دقیق­تر شدن مقیاس مطالعات فعالیت­‌های اکتشافی و به دلیل ضعف­‌های تکنولوژی و کاستی­‌های دانش تخصصی و مهارتی، بازنگری در تولیدات تخصصی قبلی امری اجتناب­‌ناپذیر است.

اهداف کمی مورد انتظار پروژه تحول استان آذربایجان غربی (شهریور ۱۴۰۱)

۱۲ برگ نقشه – گزارش (۳ عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین­‌شناسی، ژئوشیمی و زمین­‌شناسی اقتصادی) مجموعا۳۶ برگ نقشه- گزارش

سطح پیمایش زمین­‌شناسی و اکتشافی پروژه­‌ها به میزان ۲۲٫۵۰۰ کیلومتر مربع در استان (هر پروژه ۶۲۵ کیلومتر مربع)

متوسط پیشرفت فیزیکی طرح: ۸۷ درصد

 

اهداف کمی مورد انتظار پروژه تحول استان قم- مرکزی- البرز و اصفهان (آذر ۱۴۰۱)

۲۸ برگ نقشه – گزارش (۳ عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین­‌شناسی، ژئوشیمی و زمین‌­شناسی اقتصادی) مجموعا ۸۴ برگ نقشه- گزارش

سطح پیمایش زمین­‌شناسی و اکتشافی پروژه‌­ها به میزان ۵۲٫۵۰۰ کیلومتر مربع در استان (هر پروژه ۶۲۵ کیلومتر مربع)

متوسط پیشرفت فیزیکی طرح: ۶۹ درصد

اهداف کمی مورد انتظار پروژه تحول استان یزد (آبان ۱۴۰۲)

۱۳ برگ نقشه – گزارش در قالب مجموعا ۳۹ عنوان پروژه (۱۳ عنوان لایه اطلاعاتی شامل زمین­‌شناسی، ژئوشیمی و زمین‌­شناسی اقتصادی)

سطح پیمایش زمین­‌شناسی و اکتشافی پروژه­‌ها به میزان ۲۴٫۳۷۵ کیلومتر مربع در استان (هر پروژه ۶۲۵ کیلومتر مربع)

متوسط پیشرفت فیزیکی طرح : ۵۲ درصد

 

فاز دوم: اجرای عملیات اکتشاف به روش ژئوفیزیک هوابرد

در این فاز که همزمان با شروع طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی کشور و در دورجدید فعالیت­‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور در حوزه ژئوفیزیک هوابرد طراحی شده، ۱،۵۰۰،۰۰۰ کیلومترخطی از مساحت کشور مورد پیمایش و شناسایی اکتشافی قرار می‌گیرد.

لازم به توضیح است که این روش برای شناسایی ذخایر پنهان و عمقی معدنی به کار می‌رود که تاکنون نیز منجر به اکتشاف کانسارهای خوبی در سطح کشور شده‌ است.

اهداف کلان این فاز:

اکتشاف ذخایر پنهان و عمیق

شناسایی ساختارهای زمین‌شناسی

شناسایی آب‌های نامتعارف و ژرف (آب کارستی)

 

“نقشه اولویت اجرای عملیات ژئوفیزیک هوابرد در طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی کشور”

 

تکمیل عملیات اکتشاف ژئوفیزیک هوایی در بلوک ‏دیواندره استان کردستان به وسعت ۲۲۴۰۰ ‏کیلومتر خطی جهت شناسایی ذخایر پنهان ‏معدنی (خرداد ماه ۱۴۰۱- خرداد ماه ۱۴۰۲)

اجرای عملیات اکتشاف ژئوفیزیک هوایی در منطقه ‏بردسکن استان خراسان رضوی (منطقه بردسکن- کاشمر- سبزوار) به وسعت ۸۸ هزار کیلومتر خطی جهت شناسایی ذخایر ‏پنهان معدنی (بهمن ۱۴۰۱- بهمن ۱۴۰۲)

 

فاز سوم: طرح تحول زمین‌شناسی دریایی

 

این طرح با هدف تولید اطلاعات پایه در حوزه سواحل و محیط­‌های آبی کشور اجرا خواهد شد که شامل سه لایه رسوب‌شناسی، ژئومورفولوژی و ژئوشیمی زیست محیطی خواهد بود.

 

اهداف کلان این فاز:

 

“تحقق سیاست‌های کلی آمایش سرزمین با توجه به مزیت‌های بالفعل و بالقوه و اجرایی ساختن موارد برجسته آن با توجه ویژه بر دریا، سواحل، بنادر و آب‌های مرزی” بر اساس بند ۱۱ از سیاست‌­های ­ابلاغی برنامه پنج ساله توسعه هفتم

دستیابی به منابع و ذخایر طبیعی و معدنی در پهنه‌های آبی

انجام مطالعات پایه زمین‌شناسی دریایی در قریب به ۵۰۰۰ کیلومتر از سواحل و محدوده‌­های دریایی و دریاچه­ای مغفول مانده از دیدگاه معدنی و دسترسی و بهره‌برداری از منابع اقتصادی موجود در آب‌های آزاد

لزوم شناسایی آلاینده‌های زیست محیطی در محیط‌های دریایی

اجرا و طراحی اصولی در پروژه‌های عمرانی و زیرساختی دریایی، جانمایی‌های دریایی و ایمن‌سازی آن‌ها

تبیین نقش و جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک ایران در اقتصاد بین‌الملل در پهنه‌ها و سواحل آبی

تامل بر روی جاذبه‌ها و پتاسیل‌های گردشگری دریایی

 

نقشه اولویت تولید اطلاعات پایه زمین‌شناسی دریایی طرح تحول زمین‌شناسی و اکتشاف ذخایرمعدنی کشور

 

تعداد نقشه‌های ۱:۵۰۰۰۰ در پهنه‌های آبی شمال و جنوب کشور (با احتساب ۳ عنوان لایه اطلاعاتی)

دریای کاسپین: ۸۱ عنوان پروژه

خلیج فارس: ۲۰۴ عنوان پروژه

دریای عمان: ۸۴ عنوان پروژه

طرح پیشنهادی زمین‌شناسی دریایی غرب دریای کاسپین- گیلان در سال ۱۴۰۲

۲۷ عنوان پروژه به مساحت ۵۶۲۵ کیلومتر مربع طی ۹ برگه لسکوکلایه، آستانه اشرفیه، رشت، بندر انزلی، سنگرچین، رضوانده، هشتپر، چوبر و آستارا در قالب تهیه نقشه به شرح ذیل:

نقشه­‌های ژئوشیمی رسوبی و آلاینده‌­های زیست محیطی

نقشه‌­های ژئومورفولوژی سواحل

نقشه­‌های رسوب شناسی