محصولات شوینده به عنوان یکی از محصولات زود مصرف به‌شمار می‌آید. محصولات زودمصرف کالا‌هایی هستند که با سرعت بیشتری فروخته می‌شوند و قیمت فروش آن‌ها نسبتا پایین است. نوشیدنی‌ها، مواد شوینده، مکمل‌های غذایی و برخی محصولات داروخانه‌ها که بدون نسخه عرضه می‌شوند از کالا‌های زودمصرف به حساب می‌آیند.

تغییر سبک زندگی و پرمشغله شدن افراد خانواده و زمان کمتر برای فعالیت‌های خانگی همراه با افزایش فروش ماشین لباسشویی در کشور‌های در حال توسعه محرک اصلی این بخش در بازار است. به همین دلیل افزایش فروش محصولات شوینده لباس و رشد بازار آن در سال‌های آتی پیش‌بینی می‌شود. همچنین پیش‌بینی می‌شود مواد شوینده مایع لباسشویی سریع‌ترین نرخ رشد را ثبت کنند. این امر به دلیل افزایش پذیرش محصول در اقتصاد‌های پیشرفته و همچنین ساخت ارزان آن است. اندازه بازار جهانی این صنعت در سال ۲۰۱۹ چیزی کمتر از ۱۰۰‌میلیارد دلار آمریکا تخمین زده شده بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ به بیش از ۱۵۰‌میلیارد دلار افزایش یابد. پیش‌بینی بیشترین درآمد محصولات شوینده مراقبت خانه و لباسشویی برای سال ۲۰۲۱ مربوط به آمریکا با درآمد ۲۶‌میلیارد دلار است. چین با درآمد ۱۷‌میلیارد دلار در ردیف دوم قرار گرفته است. پیش‌بینی درآمد شوینده مراقبت خانه و لباسشویی در سال ۲۰۲۱ برای ایران ۲‌میلیارد دلار است.

بازار داخلی و خارجی

بازار محصولات بهداشتی و شوینده‌ها یک بازار رقابتی بوده است که تولیدات داخلی و خارجی با برند‌های متنوع مشغول فعالیت هستند. بازار هدف داخل کشور است و حدود ۸۵‌درصد از محصولات در داخل کشور به فروش می‌رسد. سهم ایران در بازار جهانی حدود ۵۴/ ۰ درصد تخمین زده شده است. در صنعت شوینده ایران شرکت‌های داخلی و خارجی بسیاری در حال فعالیت هستند. برند‌های بین‌المللی از جمله هنکل پاک وش، یونیلیور و… موجب تاکید هرچه بیشتر بر کیفیت، کاهش بهای تمام شده و بهبود فعالیت‌های بازاریابی در بین شرکت‌های داخلی شده است. در حال حاضر ۲۲۰ واحد تولیدی در زمینه مواد شوینده در کشور فعال هستند و حدود ۷۰ تا ۸۵‌درصد تولید داخلی این صنعت در اختیار ۱۵ واحد صنعتی بزرگ است. ظرفیت تولید داخلی این ۲۲۰ شرکت برابر ۴‌میلیون تن است، ولی تنها ۵/ ۱‌میلیون تن تولید می‌شود و این تولید نه‌تن‌ها بیش از دو برابر مصرف موردنیاز کشور است بلکه مقداری از محصولات موجود در بازار داخل نیز کاملا وارداتی هستند، هرچند عمده محصولات وارداتی مواد میانی برای تولید محصول نهایی بوده و عمده محصول صادراتی از دسته محصولات نهایی است. به طور متوسط صادرات سالانه ایران در مواد شوینده و صنایع وابسته حدود ۱۸۰ تا ۲۲۰‌میلیون دلار بوده که در سال گذشته صادرات این محصولات به ۴۰۰‌میلیون دلار رسید. پیش‌بینی می‌شود کشور ظرفیت صادرات ۵/ ۱ میلیارد دلاری را داشته باشد.

به طور کلی شرکت‌های هنکل پاک وش، پاکشو، داروگر، پاکسان، نگین بهداشت آرین، صحت و چند شرکت دیگر رقبای اصلی حاضر در بازار شوینده هستند. برخی از شرکت‌ها دارای چند برند مانند هنکل پاک وش با برند‌های پرسیل و پریل، پاکشو با برند‌های گلرنگ و سافتلن و اوه هستند و برخی شرکت‌ها مانند صحت با یک برند در بازار فعالیت دارند. برخی برند‌ها مانند پرسیل تنها شوینده لباس و پریل تنها شوینده ظروف هستند که تنها در یک حوزه خاص فعالیت دارند.

قیمت‌گذاری

قیمت‌گذاری محصولات در انجمن صنایع شوینده، بهداشتی و آرایشی ایران انجام می‌شود، اما برای تعدادی از محصولات که در سبد مصرفی خانوار‌ها ضروری محسوب می‌شوند نیاز به تایید سازمان حمایت وجود دارد.

بعد از شیوع ویروس کرونا استفاده از محصولات بهداشتی در جهان رشد بسیار بالایی داشت. همین افزایش تقاضا باعث شد که قیمت‌های جهانی کمی صعودی شود. در ایران نیز محصولات صنایع شوینده و بهداشتی امسال یک بار بین ۲۰ تا ۲۵‌درصد گران شدند و نرخ‌های جدید نیز از تیرماه روی کالا‌ها اعمال شد. با این حال براساس آخرین مشاهدات از وضعیت بازار به نظر می‌رسد قدرت خرید مصرف‌کنندگان کاهش یافته و شرکت‌ها برای حفظ سهم بازار ناچار به افزایش تخفیفات، افزایش فروش اعتباری و کاهش سود باشند. البته همانگونه که در گذشته نیز شاهد بوده‌ایم هرگونه تغییر در سیاست‌های دولت، تصمیمات کلان اقتصادی، نحوه تعامل با سایر کشور‌ها یا شدت تحریم‌ها می‌تواند کلیه پیش‌بینی‌ها را باطل کرده و شرکت‌ها را با وضعیت جدیدی روبه‌رو سازد.

مواد اولیه

با توجه به قدمت صنعت، تکنولوژی ساخت تجهیزات به صورت بومی وجود دارد. قیمت نفت و فرآورد‌های نفتی (پالایشی) بازار مواد اولیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. ۸۸‌درصد بهای تمام شده محصولات شوینده به دو سرفصل مواد اولیه و ادوات بسته بندی اختصاص می‌یابد. مواد اولیه تولید مایعات شوینده، عمدتا شامل ۳۵ تا ۴۰‌درصد اسید سولفوریک و تکزاپون و ۲۵ تا ۳۰‌درصد بطری و ادوات بسته‌بندی، همچنین حدود ۳۵ تا ۴۰‌درصد سایر مواد از جمله اسانس و رنگ است. توضیح اینکه کلیه مواد اولیه به جز اسانس و پمپ تریگردار در داخل کشور تامین می‌شود.

مواد اولیه این صنعت عمدتا ۸۰‌درصد از پتروشیمی‌ها تامین می‌شود و به صورت ماهانه و هفتگی قیمت این محصولات به روز می‌شود که باوجود غنی بودن کشور از منابع نفت و گاز، بعضا شرکت‌ها دچار اختلال در تامین مواد اولیه هستند. در این صنعت بیش از ۲۰ نوع ماده اصلی موجود است که اکثر آن‌ها از شرکت‌های پتروشیمی تامین می‌شوند که بر اساس سیاست وزارت نفت و مدیریت صنایع پایین دستی پتروشیمی ۹۵ درصد قیمت جهانی و با ارز دولتی محاسبه می‌شدند.

در سال گذشته مواد اولیه موردنیاز صنعت شوینده به گروه‌های ۲-۲ و ۳-۲ (ارز نیمایی) منتقل شد و در نهایت ارز دولتی این صنعت حذف و در حال حاضر قیمت مواد اولیه این صنعت با ارز نیمایی محاسبه می‌شود که این امر سبب افزایش قیمت مواد اولیه و در نهایت محصولات شوینده شده است.

تحلیل صنعت

بررسی‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های صنعت (همراه با شرکت کیمیاتک که تولید اصلی آن محصولات آرایشی است) در ۴ فصل اخیر درآمدی حدود ۱۲۱‌هزار میلیارد ریال داشته است. سود خالص این شرکت‌ها در ۴ فصل اخیر به میزان ۲/ ۲۵ هزار میلیارد ریال بوده که این در حالی است که سود خالص کل شرکت‌های بازار به میزان ۶۹۵۴‌هزار میلیارد ریال محاسبه شده است. حاشیه سود خالص این صنعت در سال گذشته ۲۳‌درصد بوده است. نرخ رشد سالانه فروش شرکت‌ها از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۹ برابر ۲۸‌درصد برای هر سال ثبت شده که دقیقا برابر با نرخ رشد دلار است. به عبارتی، از آنجاکه مواد اولیه این صنعت دلاری است، نرخ فروش نیز متناسب با دلار رشد می‌کند.

دو ریسک اصلی

ریسک بازار: دامنه عوامل مرتبط با ریسک بازار بسیار گسترده و در شرایط متفاوت بسیار متغیر است. ریسک بازار شامل سهم بازار، حضور رقبا و نرخ ارز است. این صنعت رقبای داخلی و خارجی با برند‌های بنام وجود دارند که توانسته اند بر عملکرد شرکت‌های داخلی تاثیر داشته باشند.

ریسک ارز: شرکت‌ها بسیاری از معاملات خود را با ارز انجام می‌دهند. در نتیجه در معرض آسیب پذیری از نوسان نرخ ارز از طریق تامین مواد اولیه وارداتی و مواد اولیه داخلی (با منبع خارجی) هستند. گفته می‌شود حدود ۴۸‌درصد مواد اولیه و ادوات بسته‌بندی موردنیاز این شرکت‌ها از طریق واردات از کشور‌های مختلف تامین می‌شوند و حتی برخی از مواد اولیه و ادوات بسته‌بندی که از داخل تامین می‌شوند نیز دارای منبع خارجی بوده و هرگونه نوسان در نرخ ارز و تغییرات در شرایط خرید‌های خارجی می‌تواند بر قیمت تمام شده تولید و حاشیه سود شرکت تاثیرگذار باشد.